Gdyby się powiodło wynaleźć lekarstwo, które by mężczyźnie lub kobiecie, chłopcu lub dziewczęciu dało siłę charakteru, władzę i zdolność kierowania i wpływania na drugich — o, zaiste, takie lekarstwo miałoby pokup od razu zapewniony.

Co to jest siła? Jeśli mamy jakiś cel, projekt, interes i przedstawiając go komuś lub wysyłając w świat, obojętnie może lub wrogo doń usposobiony, możemy zawsze utrzymywać w napięciu umysł, energię, otuchę i nasz zapał dla przedsięwzięcia — wówczas mamy siłę.

Przekupień, idący od drzwi do drzwi, ofiarujący swe towary, mimo wszystkich porażek, gróźb i zatrzaśnięć drzwi, zawsze w wesołym nastroju, o, taki ma już siłę, zdobywa on podstawy do większego przedsiębiorstwa. Rdzeń, początek i kamień węgielny tej potęgi leży w spokojnym, trwałym postanowieniu: mieć siłę i w wyobrażaniu siebie jako ciągle wzrastającej potęgi.

Trwając w tym postanowieniu i w tej wyobraźni, nie tylko przyciągamy siłę, co nigdy nie przepada, lecz nadto wysyłamy dniem i nocą potok siły czy myśli, która daje podwaliny planu, szkicu lub przedsiębiorstwa. Działa ona w umysłach obcych, bliskich czy dalekich, wywołując myśli na korzyść naszych planów, i sprawia, że gdy zetkniemy się z nimi osobiście i wyjaśnimy nasze zamiary, usłyszymy: „Tego mi właśnie potrzeba”, lub: „I owszem, z całą chęcią”, albo: „Właśnie o tym myślałem”.

Siła jest potęgą, która rychło usuwa zwątpienie. Po nocy zniechęcenia napełnia nas z porankiem otuchą i ufnością, nasuwa świeże plany, sprowadza nowe korzyści. Jest ona taką właściwością lub pierwiastkiem, co chroni nas przed pomyłką lub niepowodzeniem, a przenosi na tor główny ku wygranej. Jest pierwiastkiem, który nam użycza taktu i dystynkcji. Jeśli go wzmocnimy, możemy stawić czoło tym, którzy nas dawniej poniżali, odgrażali się nam lub z ukosa na nas patrzyli. (Taka tyrania zawsze spotyka tych, co pragną się wybić w świecie). Mniejsza o to, czy jesteś dobrym, sympatycznym, uczynnym; jeżeli ci braknie siły, zdolności skupienia się lub osiągnięcia słuszności, skoro jaki przycinek, zmarszczenie brwi lub przekąs chwilowo wypłoszy twój dowcip, nie osiągniesz powodzenia w życiu; nie posiądziesz tego, do czego masz wszelkie prawo. Siła jest taką właściwością lub pierwiastkiem, który, jeśli ci się noga powinie lub nieszczęście nagłe cię spotka, pozwoli ci przyjść do siebie, skupić się, zapomnieć o wszelkich kłopotach i rzucić się do nowego wysiłku.

Przepędzić pół godziny w zadumie, rozdrażnieniu lub szalonym pośpiechu albo wahaniu się — znaczy zużyć tę samą siłę i ten sam czynnik, który, poprowadzony innym przewodem, ruszyłby z miejsca twe przedsięwzięcia lub w inny sposób przysporzył dobra. Każdego ranka musimy zadać sobie pytanie: „Na dziś mam pewien zapas siły, jak jej użyć dla osiągnięcia najlepszych wyników i wydobyć z dnia jak najwięcej trwałego szczęścia?” Jeśli zaś wstawszy rano, potrzebujesz siły, by popchnąć naprzód zamiary, a czujesz lęk i jakbyś wzdrygał się przed ludźmi, natenczas po prostu myśl o sile! Trzymaj się tego słowa, tej myśli jak można najbardziej. To cię zaprowadzi na szlak właściwy. Nad czym ustawicznie myślisz, to zawsze przyciągasz.

Nasz umysł jest tam, gdzie najwięcej myśli posyłamy. Gdy jest skupiony i pochłania nas wspomnienie osoby o sto mil oddalonej, nasz umysł jest przeważnie przy tej osobie. Jeżeli wszakże umysł twój jest pochłonięty dźwiganiem znacznego ciężaru, jest on skupiony na tych mięśniach, które służą do tego celu. Wielkość naszej siły fizycznej zależy od naszej zdolności oddziaływania na tę część ciała, której musimy użyć.

Nie ma innej siły w mięśniu lub innej części ciała, by dźwigać, chodzić, biec lub inną pełnić czynność, prócz siły myślowej, wezwanej do jej pełnienia. Budowa naszego ciała odgrywa tu rolę tłoków, dźwigni lub zasuw parowej maszyny, które tylko wówczas podnoszą się, ciągną lub przyciskają, gdy na nie działa para. By urzeczywistnić największe szczęście, trzeba nam ciała, w którym by siła, tkwiąca w nas, pozwoliła się równo podzielić, mogła działać na dowolną jego część, dając się w lot przenieść z jednej części na drugą. Chcemy być silni w każdym calu, a nie tylko w ramieniu lub nogach, kosztem serca, płuc lub innych organów, co jednak rychło spotyka tych, którzy pielęgnują i ćwiczą w nieodpowiednim stosunku jedną tylko partię mięśni. Trzeba nam także ciała, które nie ustanie i nie zazna upadku, lecz się rozwinie.

By to osiągnąć, rozmawiaj o swym interesie, planie lub zamiarze z tymi, którzy są ci zupełnie oddani. Monopole i potężne związki powstały przez to, że ich twórcy zespolili swe rozmowy. Tak to się schodzą dzień po dniu i rozprawiają. W miarę jak rozmowa bieży, udzielają sobie nowych pomysłów, przystosowują je, a z tej kombinacji powstaje nowy czynnik. Skoro życzymy sobie, by z naszym powodzeniem w interesach łączyło się dobro innych, nasza myśl względnie pragnienie ma większe szanse powodzenia, niż gdybyśmy pragnęli dobra tylko własnego. Prawdziwy sukces w życiu zależy, pominąwszy majątek potrzebny dla naszych potrzeb i przyzwyczajeń, od zdrowia i rozsądnego użycia tego, co pieniędzmi nie da się w odpowiedni sposób osiągnąć.

Przezorny egoizm, czy tam interes własny, żąda szczerze, by wszyscy nasi towarzysze byli zarówno jak my szczęśliwi. Nie chcemy, by nasi przyjaciele mieszkali w szopie, gdy sami zajmujemy pałace. Nie chcemy, by nasi bliscy chodzili w łachmanach, gdy my dostatnio się ubieramy. Nie chcemy, aby byli zależni od naszej dobroczynności, lecz pragniemy, by na równi z nami posiadali swe własności, zajmowali własny kąt. Im więcej zdrowia, ducha i ciała lub doskonałości wokoło i blisko nas, tym zdrowszymi i doskonalszymi sami się stajemy.

Jest pewien urok: przyglądając się pracy ogromnej maszyny parowej, widzieć tony żelaza, jakie by stu ludzi zaledwie ruszyło z miejsca, podnoszące się i zniżające z elastycznością piłki gumowej.

To samo odczuwamy, gdy obserwujemy nieustający zlew mas wodnych Niagary, a to dlatego, że natura ludzka kocha siłę. Ten spokój i rozmarzenie, jakie na nas spływają, gdy patrzymy z godzinę na dźwiganie i toczenie się fal i mycie skał przez ocean, przejmujemy w siebie jako siłę, czerpaną z tego żywiołu. Duch nasz nie tylko daje siły ciału do fizycznych wysiłków, ale i wtedy, kiedy ciało spoczywa, podczas snu lub kiedy indziej, bierze się do roboty, aby uzupełnić braki i dostarczyć nowego materiału, jeśli się zużył przez nadmierne wyzyskanie.

Ćwiczymy się zatem z korzyścią, będąc w spokoju i przywołując myśli o sile, żywości, sprawności w używaniu mięśni. Obserwując ruchy igrającego psa lub narowistego konia, wchłaniamy w siebie siłę radości z życia u zwierząt i dajemy ciału nowe składniki dla krwi, mięśni, nerwów i ścięgien.

Wtedy ciało zażąda fizycznego ćwiczenia. Zechcemy biec, skakać lub w inny sposób używać naszych mięśni, gdyż nam się to podoba i czujemy się do tego zniewoleni jak dziecię do zabawy. Ta zmiana ku lepszemu musi być wszakże stopniową, przy jednoczesnym odciąganiu umysłu od wielu niezdrowych wyobrażeń i ześrodkowaniu na zdrowszych tematach. Ktoś mógłby jednak zapytać, czy nasze ciała tak samo jak zwierzęce nie muszą osłabnąć i zaniknąć?

I zwierzęta mają siłę i uczucie istnienia, jednak przeciętne nasze życie trwa dłużej niż u nich. Wzrost władz duchowych ukaże nam przyczyny zaniku i sposoby używania praw siły w celu odbudowy ciał naszych i napełnienia ich coraz większą mocą. Stworzeni jesteśmy do wyższych i silniejszych uciech, a życie powinno być istnieniem zupełnie różnym od dzisiejszego.

Skoro przez modlitwę czy pożądanie nabyłeś siłę, proś o rozum, który by ci wskazał, jak z niej skorzystać. Swą własną bowiem siłę możesz skierować ku uszczęśliwieniu lub skrzywdzeniu siebie. Możesz tej siły użyć na kaprys lub urojoną konieczność.

Możesz biegać pół dnia, aby kupić coś, czego nie potrzebujesz. Możesz stracić dwie godziny na wytargowaniu 10 centów przy kupnie jakiegoś towaru. Robiąc to zużywasz tę samą siłę, która by ci przysporzyła 10 dolarów. Nie wystarczy być tylko pracowitym. Sama pracowitość może zużyć kosztowną siłę przy wyskrobywaniu dna rondli cynowych lub przy liczeniu oczek w dywanie. Jest bardzo ważną rzeczą, do czego użyjesz twej siły lub pracowitości, by ci ona przyniosła najlepsze wyniki.

Nieraz utalentowany artysta w żaden sposób nie może zbyć swoich obrazów, gdyż zaniedbuje siebie i nie umie się korzystnie przedstawić towarzystwu, gdy tymczasem słabszy artysta ma kupca na poczekaniu, ma bowiem zalecające obejście.

Jeśli stoisz i wskazujesz palcem na otaczających i wzorki zbierasz, nikt się nie będzie spieszył od ciebie kupić, choćby nie wiem jak wartościowe były twe rzeczy. Należy to więc do interesu i szczęścia w życiu przedstawić się otoczeniu zachęcająco. Gdy podnosimy ciężar, przywołujemy siłę; wprawiamy umysł w stan żądającej siły. Każda inna myśl, która by zajmowała umysł przy wykonywaniu jakiegoś działania fizycznego, zmniejsza sprawność tej czynności. Z tego powodu bardzo wiele osób się wyczerpuje, gdyż mimowolnie starają się wykonywać dwie czynności naraz i nie chcą jednemu działaniu poświęcić czasu niezbędnego dla odpowiedniego skierowania siły. To jedno wielkie źródło fizycznej niemocy.

Jeśli dwie lub więcej osób pocznie złośliwą gawędę o kimś nieobecnym i objaśnia z drwinami postępki lub charakter tej osoby, to posyłają na odległość rzeczywistą siłę lub czynnik szkodzący tej osobie, o której mowa. Co się jej tyczy, to odczuje ona siłę tak wytworzoną w pewien sposób. Będzie albo przygnębiona i osowiała, albo też podniecona i zgryźliwa. Wszystkie te stany umysłu do pewnego stopnia szkodzą ciału, chyba że dana osoba wysyła przeciw swym wrogom bezustannie czynnik dobrej woli. Taka dobra wola jest większą siłą i usuwa na bok wątlejszą siłę złej woli.

Złe życzenie kilku naraz osób jest spotęgowanym przekleństwem, które ma władzę szkodzenia, siłę prącą ku złemu. Działa ono na mocy zasady nieubłaganej w skutkach.

Siła jest nam potrzebna, utracamy ją zaś, wysyłając ku drugim pewien rodzaj szpetnej myśli. Toteż właśnie pojednawcza, wykluczająca walkę umysłowość kwakrów przyczyniła się do ich zamożności. Gdy jesteś bardzo zmęczony, pochodzi to z chwilowej niezdolności przywołania siły niewidzialnej, by działała na nasze ciało. Ustawiczną praktyką możemy jednak umieć przywołać wydatną siłę do pewnej okolicy naszego ciała i stać się dobrym cyklistą, biegaczem, silnym w ramionach itp. bardziej niż drudzy. Tak jednak pielęgnujemy jedną partię mięśni na koszt jakiejś innej części naszej istoty, a tak czyniąc, doznajemy po pewnym czasie cierpień.

Atleta może posiadać znaczną siłę fizyczną w pewnych częściach ciała w dwudziestym piątym roku życia. Czy jest ona wszakże trwała? Jakimże jest w tak częstych wypadkach jego stan w pięćdziesiątym roku życia? Jest wielkim błędem mniemać, że w pojęciu: „tędzy ludzie”, „twarde życie pod gołym niebem”, „stężanie mięśni”, zawiera się pewność stworzenia krzepkich, zahartowanych ludzi przez nieustanne ćwiczenia fizyczne i życie pod gołym niebem, a czynne.

Żyłem ze strażnikami granicznymi, żeglarzami i rolnikami i wiem, że wielu z nich podupada w latach pięćdziesiątych. Mężczyzna może czuć się słabym, chociażby był dobrze zbudowany, opalony i żylasty. Często przeżywa się między dwudziestym a trzydziestym piątym, a w czterdziestym piątym staje się wyblakłym, siwym i zużytym albo też kłębkiem reumatyzmów i dolegliwości. Ale i otoczenie ważną odgrywa rolę. I tak w osiemnastym lub dwudziestym poczynamy wyrastać ze sfery wczesnej młodości, oddanej samym rozrywkom. Zastanawia nas poważniejsza strona życia. Podejmujemy jakieś zajęcie. Oplatają nas mniej lub więcej jego troski, zawikłania, odpowiedzialności. Jako mężczyzna lub kobieta wstąpiliśmy w fazę życia nastręczającą kłopoty i walki; pewien tok przedsiębiorstwa nas pochłonął, za nim idąc nie mamy czasu na rozrywki.

Skoro potem stykamy się ze starszymi ludźmi, przejmujemy ich stare zapatrywania, ich mechaniczne prawidła myślowe, ich dostępność dla błędów bez cienia powątpiewania. W tym wszystkim otwieramy nasz umysł ciężkiemu, troskami brzemiennemu tokowi myślenia. W tym prądzie utonęliśmy mimowolnie. Te myśli stały się naszą drugą naturą.

Mijają lata, a my czujemy, że ruchy nasze są ociężałe i sztywne, że z trudnością ledwie na płot się wdrapujemy, a na drzewo nie potrafimy, jak w czternastym roku życia. Przez ten cały czas umysł nasz udzielał ciału owych ciężkich nieelastycznych składników i zrobił zeń to, czym jest obecnie.

Duch nasz domaga się wdzięku od ciała, którego używa, pragnie zręczności w ruchach i osobistej piękności. W okresie istnienia, zwanym dzieciństwem i młodością, duch ma sposobność, by urzeczywistnić to żądanie siły i piękności, nie będąc jeszcze obładowany fałszywymi poglądami i żalem za tym, co było.

Żywość, bujność i nieznużona chęć zabawy u chłopca lub dziewczęcia w latach dziesięciu lub dwunastu, pochodzi ze swobody ducha. Moglibyśmy i dalej zachować tę zręczność, jaka cechuje lat piętnaście, gdyby się nam udało usunąć ciężar smutnych wspomnień i wiary w błędy nakładany na nas przez ostatnich lat dwadzieścia lub trzydzieści. Ten proces zrzucania możemy zacząć natychmiast, powziąwszy postanowienie: strącić w przepaść zapomnienia wszystko, czego żałujemy, co nam przeszkadzało, co opłakiwaliśmy.

Ciało nasze stopniowo uformuje się bardziej symetrycznie i lepsze otrzyma kształty, jeśli nasz umysł poddamy właściwemu prądowi myślowemu. Słowa, w których pomysł jakiś wyrażamy, nic nie znaczą, a jednak, gdy nasz widnokrąg się zaciemni i ogarnie nas chwilowa obawa, niech tylko powiemy: „Odrzucił mnie los na bok, ale jakoś ja wrócę”. „Et, zdaje mi się, że się przecisnę”… wówczas przywołujemy do siebie największą siłę. Ona to, nagromadzona przez ducha ludzkiego, może zwyciężyć i wznieść się nad wszelkie dotykalne czynniki. Może uczynić ciało niewrażliwym na ciepło lub zimno.

Niestety jednak właściwą jest dziś każdemu bezradność, gdy nam się wymyka siła lub używanie jej w taki sposób, że nie podniesie naszej mocy. A my tej właśnie mocy potrzebujemy do utrzymania naszych umysłów w dzielności, do odtrącenia każdej formy słabości, bo inaczej myśl o słabości uzmysłowi jakiś jej kształt, skoro ją przyjmiemy i w nią uwierzymy. Przy stole śniadaniowym raczej się mówi o przypadłościach niż o zdrowiu. Toteż przeważnie umysły nasze krążą wokoło jakiejś przypadłości. Umysły te ustawicznie rozsyłają tę myśl wokoło. Cała atmosfera nimi jest przepełniona. Ciąży nam ona, przejmując niemiłymi objawami. I tak wiele osób nigdy nie stawia oporu niemiłemu wrażeniu, jakie u nich wywołuje upał. Wysyłają znaczną ilość tej nieodpornej myśli w dal. Ten prąd z nami się wreszcie spotyka. Przyłączysz się do niego i cierpisz jak inni.

Dlaczego wyrobnik może pracować w skwarze słonecznym, podczas gdy bezczynne otoczenie wachluje się i roztapia w słońcu? Ponieważ umysł wyrobnika skoncentrowany jest na pracy, a w tym nastroju nie odczuwa myśli o upale. Poci się na równi z tymi, co cierpią, jednak transpiracja nie sprawia mu żadnej przykrości. Ubierzmy tego samego człowieka w czyste płótno, w ubiór z szerokiego kortu, by nic nie robił, jak tylko przechadzał się na modłę eleganta, to prawdopodobnie ucierpi on od upału, gdyż nie ma nic do czynienia, nie ma czasu ześrodkować swego umysłu i przyjmuje myśl dokuczliwą.

Zanim uczynimy drugich doskonałymi, musimy się zabrać do udoskonalenia samych siebie.

Życie ma wzrastający urok i coraz bardziej nas cieszy, gdy z miesiąca na miesiąc zyskujemy więcej wpływu na materialne czynniki otaczające nas, gdy największe zimno albo upał mniejsze robią wrażenie, gdy możemy przenieść się w stan umysłu, jakbyśmy posiadali oręż do odparcia wszelkiego rodzaju przeszkód ze strony niemiłych osób i otoczenia lub zgrzytliwych hałasów, czy wreszcie przykrych scen, nagle wyrosłych przed nami.

Nasza pamięć jest istotną płytą fotograficzną, chwytającą bezustannie obrazy wszystkich scen i wypadków, które podpadają pod zmysły. Jeśli nie zacieśnisz płyty lub nie będziesz naglił z utrwaleniem, chcąc za wiele naraz widzieć bądź pamiętać, wówczas otrzymasz tym lepsze obrazy.

Jeśli pozwolimy, by nasz umysł niepokoił się ustawicznie rzeczami małej wagi, jeśli całymi dniami tkwi w naszej pamięci myśl, że nasz przyjaciel mógłby nie przyjść, że nasza modniarka mogłaby zapomnieć pewnego szczegółu w ubraniu kapelusza, że poczta mogłaby nie przywieźć pewnego listu, że należne pieniądze mogłyby się nam nie dostać, albo, jeśli w pamięci utrzymujemy swój obraz jako człowieka bez grosza i opuszczonego, to wypełnimy naszą płytę fotograficzną materiałem upadku i ruiny. Ale co gorsza jeszcze, bo oddalamy od naszej pamięci lepsze myśli, które by nam użyczyły mocy do pokonania przeciwności.

Przeciążamy pamięć nazwiskami, datami, wypadkami i szczegółami, wlokąc ciężar całkiem bezużyteczny, a przez to niszczymy zdolność do przyjmowania nowych wrażeń i nowych pomysłów. Fotograf potrzebuje zupełnie czystej i jasnej płyty, na której ma utrwalić obraz. Tak i nasza umysłowa płyta musi być czystą i wolną od starych wyobrażeń.

Człowiek, mający powodzenie, zwyczajnie małe odebrał wykształcenie w zaraniu życia. Toteż jego nie zatarty umysł widział jasno plan, szkic i dewizę oraz nowe drogi do pomyślności, których umysł nabity książkami nie dostrzegł. Toteż w tak licznych wypadkach ludzie bez ogłady, niewykształceni ujmują ster w wielu przedsiębiorstwach, podczas gdy ludzie z wykształceniem marnieją w biurach, gdzie wykształcenie jest zbyteczne, za lichym wynagrodzeniem. Jeżeli twe dziecko potrafi cały słownik „z pamięci” recytować oraz powtarzać słowo w słowo i ustęp za ustępem z książek szkolnych, to przeładowuje i nadużywa ustrój i funkcje organiczne. Jego prawdziwa siła umysłu skarleje, jego zdolność do wybicia się w świecie podupada, miast się zwiększyć.

Świat obok niezliczonych innych rzeczy zowie właściwe wygłoszenie słowa, odpowiedni układ zdania — „wykształceniem”. Lecz to nie jest siła umysłu, a pielęgnowanie pamięci, obładowanej regułkami, deklinacjami, koniugacjami i słówkami, przypomina zużycie całej pracy na polerowanie klingi noża bez względu na ostrze. Ogłada jest ułatwieniem, ale nie siłą, popychającą nas w świecie. Mnóstwo rzeczy powierza się dziś w szkole pamięci. A ludzie istotnie nie mogą podać innej racji tego, jak tylko obawę, by po latach dziecka nie wyśmiano, że nie nauczyło się pewnego przedmiotu. Z całego zaś ogromu materiału, nagromadzonego w szkole lub we wszechnicy, dwie trzecie na szczęście zapomina się w ciągu dwunastu miesięcy po wyuczeniu na pamięć.

Skoro uważamy za potrzebne dokładnie pamiętać, ile oczek jest w naszym dywanie, tudzież ich wzajemne oddalenie, lub też ilość szpilek w naszej kasetce roboczej, zapełnimy naszą płytę fotograficzną szeregiem bezużytecznych obrazków. Obciążamy się w życiu tysiącem drobnych kłopotów, w równej mierze bezcelowych. Troskliwość i akuratność są to nader cenne przymioty; skoro jednak mężczyzna obraca je na guziki swego ubrania, a kobieta na połysk swoich patelni cynowych, niewiele już siły pozostaje na rzeczy mogące przynieść daleko lepsze wyniki. To właśnie jest jedną z przyczyn, dlaczego twój mąż znany z niedbałości w tylu pomniejszych sprawach, tak często ma powodzenie, podczas gdy bardzo akuratny mężczyzna może się potknąć lub też zajmować podrzędniejsze miejsce w świecie. Nelson na pokładzie niewiele dbał o to, czy mosiężne przedmioty były aż do największego połysku wypolerowane, a co do niektórych szczegółów miał opinię niedbałego komendanta, jednak miał w umyśle i pamięci ogromnie jasno wyrytą jak najskuteczniejszą metodę ustawienia swych okrętów wzdłuż nieprzyjacielskich i atakowania ich z tyłu.

Martinez w ogólności nie wygrywał bitew, nie z braku odwagi, lecz z tego powodu, iż pamięć jego była obarczona koniecznością dysponowania guzikami i baryłkami prochu na całej linii w paradzie. Długie przyzwyczajenie i wprawa zmuszały jego pamięć do utrzymywania w pogotowiu tych i owych szczegółów, wyjąwszy najlepszą metodę, by w razie potrzeby dostać się do baryłek prochu.

Zastrzegamy się, byśmy na tym miejscu podać mieli w pogardę troskliwość, akuratność i zmysł porządku, gdy jednak, łaskawa pani, zalecasz małżonkowi, idącemu rano do biura, by nie zapomniał pójść na rynek oddać twą dyspozycję modniarce i wstąpić do sklepu dla kupienia pewnego odcienia jedwabiu, którego próbkę mu dajesz, to nakładasz nadprogramowy ciężar na pamięć biednego człeka, kto wie, czy nie przeciążoną, a proszę o tym wiedzieć, że wysiłek, aby pamiętać o kartce szpilek, lub wydrukowanie tej kartki szpilek na organie pamięci, rysuje tak samo duży obraz, jak wyobrażenie pewnych szczegółów interesu, przydatnych do zapewnienia miliona.

Utracasz ducha i istotę myśli mówcy, robiąc notatki. Nie potrzebujesz utrzymać w pamięci tych samych słów, jakich on używa. Tracisz istotę i siłę tego, co właśnie mówi, pisząc o tym, co już powiedział. Do pewnego stopnia przeszkadzasz tokowi myśli mówcy, bo czy jego mowa jest czytana, czy z pamięci wygłaszana, każdy uważny słuchacz jest dlań pomocą, skoro wysyła mu sympatyczny, potakujący, odpowiadający prąd myślowy. Jeśli natomiast go zatamujesz, pozbawiasz mówcę pewnego bodźca i pomocy, jaką mu zrazu nastręczyłeś. Reporter, który nie robi notatek, a posługuje się tylko pamięcią, odda niekiedy istotę mowy w dziesiątej części liczby słów, jakiej użyto przy wygłoszeniu; dla praktycznych zaś celów dziennikarstwa taki rodzaj sprawozdań jest wysoko ceniony.

Taki reporter pielęgnuje i kształci to, co w braku innych wyrazów nazwać musimy jego „duchową pamięcią”. Jest to pamięć, która zachowuje pojęcia zamiast słów, słowa bowiem są tylko wózkami dla zwożenia pojęć, a pod wielu względami wózkami nieudolnymi.

W miarę jak rozwiną się zmysły wyższe, urośnie i ta duchowa pamięć i na życzenie wywoła wspomnienia z każdej doby istnienia. A przekonamy się z czasem, że dla uzupełnienia naszego szczęścia nie będziemy się starali ani czuli potrzeby wykreślenia z pamięci tak wiele naszej przeszłości, szczególnie smutnych chwil, jak byśmy tego dzisiaj pragnęli. Życie nasze będzie nieustannym ciągiem szczęścia, a to szczęścia ciągle wzrastającego, w miarę jak wzrosną nasze moce, jak coraz lepiej nauczymy się, jak żyć, aby poznać coraz więcej rozmaitych uciech życia, aby nie tylko wiedzieć, ale i czuć radość, wspaniałość i wzniosłość w każdej formie natury.

Wszelki przedmiot widzialny, każdy dom, pień drzewa lub skała, każde zejście się ludzi w salach czy kościołach, w domach lub jadalniach publicznych, w marszu lub w starciu się wojsk, każde zdarzenie, wielkie czy małe, ma swój udział lub, jak by to nazwać, odbicie w pierwiastku niedostrzegalnym dla oka. Wszelako tak jak oko cielesne, tak i ustrój pamięciowy podlega zanikowi. Codzienna pamięć jest tylko brulionem, książką tymczasową dla wciągania pozycji, odrzuca się ją na bok, skoro się zapełni, lecz nie pierwej, aż każda pozycja jest wciągnięta do głównej księgi. Ta główna księga to nasze duchowe „ja”.

Indianie północnej Ameryki, jako też mieszkańcy Wschodu mieli w pewnych wypadkach władzę, że tak oddalali wszelką myśl i znieczulali umysł, iż stawali się nie tylko niedostępni obawie, ale i ciała swe znieczulali na ból fizyczny. Była to władza wprawiania się w taki stan umysłowy, który umożliwiał Indianom wziętym w niewolę wytrzymać okropne katusze, zadawane przez zwycięzców i śpiewać hymn śmiertelny wśród płomieni, jak też w czasie powolnych tortur nie do opisania strasznych, które by niewielu z naszej rasy mogło wytrzymać, nie popadając w szał lub konanie.

Indianin jest daleko więcej skupiony i rozważny niż większość naszej rasy, zarówno w ruchach ciała, jak i umysłu. Pielęgnując nieświadomie tę równowagę przez życie, mniej sztuczne od naszego, spotęgował on moc swego ducha. Jednym z dowodów tego jest owa władza umysłu nad ciałem, zmniejszająca ból fizyczny, a ostatecznie tłumiąca go zupełnie.

Powszedni umysł widzi w danej sztuce przede wszystkim tylko środek do zarobienia pieniędzy, a nie czynnik wnoszący do życia rozmaitość, odpędzający znużenie, darzący odpoczynkiem tę część umysłu, która służy innym zajęciom, czynnik przywracający zdrowie, wzmagający żywotność ciała i ducha. Ten umysł powszedni uchwycił się myśli, iż jest za stary, aby się uczyć. To jest właśnie stan wielu osób, które doszły do tzw. średniego wieku lub go przekroczyły. Pragną one „spokojnie siedzieć”. Przyjmują nieuniknione pojęcie „starzenia się”. Ich powszedni umysł powiada im, że ich ciała muszą stopniowo marnieć, kurczyć się, stracić ową pełność i proporcje młodości, zanikać, a w końcu umrzeć.

Powiedzieć, że coś się stać musi, jest potęgą sprawiającą, że to się stanie; więc pod ustawicznym wpływem tego przeświadczenia duch stawia ciału przed oczyma widma upadku i zaniku, aż nie nastąpi ostateczność. Wyższy zaś i oświecony umysł powiada: „Gdybyś chciał usunąć niemoc, skierować swą myśl o ile można najbardziej ku zdrowiu, sile, żywotności, ku silnym, zdrowym i życiodajnym tworom: płynącym chmurom, świeżym powiewom, kaskadom, falom oceanu, widokom leśnym i bujnym drzewom, na ptaki pełne życia i ruchu — to w taki sposób włączyłbyś się w prąd tej zdrowej życiodajnej mocy, promieniującej z tych silnych, ożywiających tworów”.

Odwaga i przytomność umysłu jest to jedno i to samo.

W przytomności umysłu zawiera się siła ducha. Tchórzostwo i brak rozwagi mniej więcej na jedno wychodzi. Mają one źródło w pośpiechu lub w braku spoczynku. Wszelkie stopnie pomyślności polegają na odwadze ciała i umysłu. Wszelkie rodzaje niepowodzeń mają swe źródło w lękliwości. Można pielęgnować odwagę i wzmacniać ją w każdej chwili dnia.

Dokonując czegoś osiągnąć można podwójne zadowolenie. Raz daje je nam sam czyn dokonany, po wtóre sposób dokonania. Tym samym ustawicznie dodajemy sobie po cząstce tej cennej zalety, zwanej odwagą. Możemy dojść do tego, starając się o rozwagę, pielęgnując cel w mówieniu, chodzeniu, pisaniu, jedzeniu — w ogóle we wszystkim.

Zastanowienie i odwaga są tak silnie ze sobą związane jak obawa z pośpiechem. Skoro wykonując najmniejszą czynność nie nauczymy się kierować naszej siły odpowiednio, to niełatwo zdołamy utrzymać kierownictwo wszystkich większych spraw. Jeśli dojdziemy do rozpoznania, czego się lękamy, przekonamy się, że w umyśle próbujemy zajmować się zbyt wieloma rzeczami, a to nas przejmuje obawą.

Przy jakiejś umowie, przy jakiejkolwiek sprawie zrazu tylko jeden krok jest potrzebny. Na ten jeden krok trzeba nam użyć tyle siły, ile potrzeba, a nie więcej. Zrobiwszy go możemy pójść dalej. Im dłużej nasz umysł ćwiczymy, aby się skupił na jakimś kroku, tym bardziej wzrasta w nas zdolność wysłania wszystkiej siły naraz w pewnym danym kierunku.

Siła taka zwiększa się i powinno się jej używać w tak zwanych drobnostkowych szczegółach codziennego życia.

Tą drogą namysł i obmyślana czynność tak stają się przyzwyczajeniem, iż do pewnego stopnia nie jesteśmy tego świadomi, tak jak i z długiego przyzwyczajenia do kierunku przeciwnego utracamy świadomość pośpiechu.

Musimy zawsze trzymać umysł na uwięzi. Musimy go zawsze mieć w pogotowiu, by go móc użyć w danym kierunku. Nasza myśl nie jest w pogotowiu, jeśli zapinając trzewiki, przebywamy umysłem o milę od tej czynności — jeśli zacinamy ołówek, a przenosimy się myślą do jednej z jutrzejszych trosk. Umysł jest zatem daleko, a jeśli przez całe życie przyzwyczajamy się tak odbiegać od czynności współczesnej do oddalonej, to coraz trudniej przychodzi go zawrócić z drogi, a jeszcze trudniej użyć na poczekaniu, gdybyśmy go zawrócili.

Myśl nasza przerzuca się z jednej rzeczy na drugą z większą chyżością niż iskra elektryczna, a my potrafimy doprowadzić tę ruchliwość do stanu bezustannej gonitwy od jednej rzeczy do drugiej, aż będzie niepodobnym zatrzymać ją przy jednej rzeczy dziesięć sekund bez przerwy. Z drugiej strony możemy, pielęgnując spokój i rozwagę we wszystkich sprawach, skupić naszą myśl na jednej rzeczy tak długo, jak nam się podoba, wżyć się w pewien stan umysłu według upodobania, dowolnie zapaść w sen albo stan półświadomy, półsenny, równie jak sen darzący odpoczynkiem. Oto mała cząstka możliwości, jakie ma umysł ludzki. Nie ma żadnej granicy jego rozwoju, zwiększenia się jego mocy i nie ma w granicach naszej wyobraźni rzeczy, której by on nie mógł dokonać. Stopnie prowadzące do takich wyników są bardzo małe, proste i stosunkowo równe, tak proste i równe, iż wielu je pomija dla tej przyczyny.

Wyrabiać odwagę znaczy tedy: ćwiczyć się w rozważnym postępowaniu we wszelkich sprawach, jest to bowiem najprostszym ćwiczeniem, aby zgromadzić i mieć siłę w zapasie, a nie wydawać więcej, niż w danej chwili niezbędne.

Żaden z przymiotów ducha nie jest bardziej potrzebny do powodzenia we wszelkich zamysłach, jak odwaga; przez nią zaś rozumiem nie tylko odwagę do działania, ale i do myślenia. W najpowszedniejszym zawodzie tysiące nie odważą się zdobyć na krok, który by za sobą pociągnął wydatek ponad przeciętny ich rozchód. Bledną na wzmiankę o tak znacznej kwocie. Przez zwykłą obawę nie będą się zajmowali tym pomysłem przez czas potrzebny, aby się z nim dokładnie zapoznać. Gdyby jednak odwrócili działanie swego umysłu i zamiast bezzwłocznie pójść za długoletnim przywyknieniem do strachu, poczekali i pozwolili odpocząć pomysłowi czas jakiś w swej głowie, zamiast go wyganiać, wtedy z czasem przyszłyby im do głowy myśli o sposobach i środkach pokrycia nadzwyczajnego wydatku, a przez to zyskiwania większych sum w tym samym czasie, jakiego wymagało zarobienie małej kwoty.

Mówimy na przykład kobiecie, która się najmuje do prania dzień po dniu i nigdy nic innego nie robiła: „Dlaczego nie założycie pralni? Możecie zarobić grube pieniądze w ten sposób”. „Ja — założyć pralnię?! Skądże na świecie dostać pieniędzy na założenie pralni?” słyszymy odpowiedź. Ta kobieta, zamiast rozważyć nasz pomysł, pozwala zawładnąć sobą obawie przed niezmierną kwotą, rzekomo na to potrzebną, a idąc za tym samym nierozważnym, krótkowidzącym, zastraszonym tokiem myśli, na naszą zachętę odpowiada niechęcią. Waży się myśleć tylko o dziennym zarobku, na zawołanie tych, którzy się do niej udadzą. Z tej przyczyny tysiące nie odważą się pomyśleć o przeniesieniu się w jakąś szerszą, bardziej odpowiedzialną i korzystniejszą sferę przedsięwzięć; widzą naraz wszelkie możliwe trudności, z tego zaś przywyknienia będą widzieć je ustawicznie.

Lecz druga praczka, bardziej rozważna kobieta, słyszy naszą zachętę, nią się zajmuje. Po czasie mówi do siebie: „Czemuż nie miałabym założyć pralni? Inni pozakładali i powiodło im się”. Żyje ona tym projektem, rozmawia o nim to z jedną, to z drugą sąsiadką i dowiaduje się, jak one zaczęły. Im dłużej bawi w tym prądzie myślowym, tym jaśniej dostrzega sposoby i środki, przy których pomocy ludzie „zakładali stałe siedziby”. W końcu pomysł tak ją pochłania, że stawia krok naprzód, potem drugi i trzeci i tak stopniowo przechodzi w posiadanie pralni.

Ktoś ma zimny wyraz twarzy, w której przebija skupienie wobec wielkiego niebezpieczeństwa, ma bowiem władzę koncentrowania swego umysłu na rzeczy, która ma być natychmiast wykonaną. Tchórzostwo nie ma takiej władzy i może w duchu widzieć nie tylko źródło niebezpieczeństwa, lecz i sto możliwych następstw, jakie się przydarzyć mogą lub nie mogą. W bitwie może ktoś czekać na swą powinność w naprężonym, lecz bynajmniej nie w przyjemnym stanie umysłu, widząc ludzi uszykowanych i ściśniętych wokoło siebie. Jednak siła ducha, jaką może przywołać, aby wytrwać w powierzonej czynności, jest silniejszą od wyobrażenia sobie rzezi wokoło, ta też siła rozkazuje mu i trzyma go na posterunku. Człowiek, który biega, albo który by uciekł, gdyby miał sposobność, nie może utrzymać swego umysłu na czym innym jak tylko na odstraszających możliwościach chwili.

Nie kosztuje to więcej myśleć o zdrowym niewidzialnym pierwiastku odwagi niż o lęku, o dobrym humorze niż o gniewie, o pewności siebie niż o chwiejności, a jeśli w tym samym czasie myślimy lub wymawiamy:

„Odwagi!”, lub „Postanów!” albo „Bądź dobrej myśli!”, to otrzymujemy daną siłę.

Na to trzeba nam poświęcić z dziesięć sekund, przy rannym wstawaniu, skorośmy lękliwi, niezdecydowani lub drażliwi, a zresztą można wymawiać inną jakąś zaletę, na której nam zbywa, w ten bowiem sposób łączymy się z pierwiastkiem odwagi, silnego postanowienia, czyli dobrej myśli. Wszystkie istoty żyjące: rośliny, zwierzęta, człowiek — pełniejsze są siły, gdy słońce wywiera działanie na naszą planetę. Skoro nachyli się po południu, maleje też siła, czy jej używamy do wysiłku mięśni, czy umysłu.

Stan umysłu, w którym jesteśmy zaraz po wstaniu z łóżka, będzie prawdopodobnie trwał przez cały dzień. Po dłuższej praktyce powyższych niepozornych ćwiczeń porannych zdziwimy się odmianie w nas zaszłej, zdziwimy się, skąd przyszła ta większa siła, odwaga, decyzja lub inna dobra lub zdrowa myśl.

Nauczywszy się zużywać akuratnie tyle siły, ile potrzeba do wykonania jakiejś czynności, pielęgnujemy i wzmacniamy ustawicznie ten pożądany stan umysłu, jaki w mowie potocznej znamy pod nazwą: „mieć wszystkie klepki razem”, znaczy to innymi słowy: mieć zawsze bez względu na to, co robimy, nasz wzrok duchowy otwarty w każdą stronę, i gdy na pozór zdajesz się zatopiony w jednej czynności, to nasz duch lub umysł, na wzór czujnego odwachu, bezustannie wypatruje z wieżycy, co się też tam dzieje wokoło i daje znać w każdym momencie, by nam umożliwić należyte wystąpienie w mającym nastąpić zdarzeniu. Jest to nie tylko właściwością odwagi, lecz także znalezienia się i taktu. Ta to błyskawiczna czujność i przytomność ducha umożliwiła pewnemu oficerowi amerykańskiemu w czasie rewolucji, w chwili gdy w zamieszaniu walki ujrzał się przed frontem brytyjskiego pułku, namysł do zapytania: „Co to za wojsko?” — „Szkoci królewscy” — brzmiała odpowiedź. „Bądźcież i nadal Szkotami królewskimi” — odparł, odjeżdżając do swych szeregów. Ten człowiek miał umysł wyćwiczony, by znaleźć sobie czas do namysłu.

Równie jak myśl, tak i ciało może poruszać się z błyskawiczną szybkością, skoro tego chwila wymaga, lecz przede wszystkim myśl musi być jasno nakreślona, skontrolowana i wytyczona, zanim się jej pozwoli działać na ciało. Tak też jest ona przewidziana i rozważona w raptownych cięciach i kryciach zręcznego szybkiego szermierza, podobnie jak u zawodowej tancerki w jej ruchach, a o ile dotyczy wyższych przymiotów: u malarza, muzyka lub innego artysty. To wszakże w licznych wypadkach jest częściowe kierownictwo duchowe. Poza swą sztuką, artysta może mieć niewiele zdolności kierowania lub zastanawiania, a tym samym być „nerwowym”, chwiejnym, łatwo przygnębionym, dziwacznym i lękliwym.

Umysł jest naszą załogą, która ma być w każdym kierunku wyćwiczoną, by sprostać wszelkim możliwościom. Zajmujemy się kształceniem mężczyzn i kobiet, których umysły nie są zupełnie wyćwiczone w jednym kierunku, a zaniedbane we wszystkich innych.

W każdym razie jest lepiej rosnąć symetrycznie i być doskonałym w każdym calu, tak jak wzrośliśmy, niż mieć siły ześrodkowane na jednym talencie lub zdolności i stać się tym, co świat zowie „geniuszem”. Dzieje wewnętrzne geniusza są nieraz bardzo tragiczne i dowodzą, że mało przyniosły szczęścia bohaterowi.

Gdy malarz włoży całą swą uwagę w kierowanie pędzlem, gdy mówca lub aktor całą swą siłę przeniesie na sposób wyrażania i, nie dozwalając tej sile oddalać się świadomie do tego, jak A, B lub C oceni lub skrytykuje tę metodę, jeśli, jak mówi Szekspir, pozwolimy każdej ukształtowanej myśli wykonać swoją rzecz, to wyniknie stąd uważny, pełen namaszczenia sposób użycia naszej siły, który sprawi przyjemność i nam, i drugim. To jest zasadą naszego istnienia. Jeśli, czytając te słowa, odczuwasz, że „jest coś w tym” i przekonałeś się, że pewna ich część odnosi się do ciebie samego, twoja kuracja rozpoczęta. To przeświadczenie już nas nie opuści, lecz będzie czynne, choćby w natłoku zajęć wydawało się dłuższy czas pogrzebane. Puściło już korzenie i zaczynamy dostrzegać swe błędy, coraz to wyraźniej.

Zapominamy, że swego czasu byliśmy ślepi, dopóki nam łuski nie spadły z oczu.

Pierwiastek myśli kobiecej jest równie potrzebny mężczyźnie w wieku dojrzałym, jak i w dziecięcym. On tego nie spostrzega. Wchłania go bezwiednie. Jej władza sięga do wnętrza i poza królestwo niewidzialnej, czyli duchowej strony życia, jest siłą tak istotną jak ta, którą podnosisz znaczny ciężar, ta zaś potęga u kobiety jest większa niż u mężczyzny. Umysł mężczyzny ma podobne moce, ale w mniejszym stopniu.

Musimy zaznaczyć, iż wszelkie rzeczy, dobre czy złe, dokonują się najpierw w państwie ducha, zanim się spełnią w świecie zjawisk. Człowiek, który zabija, kradnie lub kłamie, czyni to w myśli długo przedtem, zanim spełni czyn dotykalny. „Nosi go on w swoim sercu”, że tak się wyrazimy.

Umysł kobiecy, widząc dalej i jaśniej niż męski w głąb życia duchowego, dostrzega, albo raczej przeczuwa, podobne zamiary w owym mężczyźnie bardzo szybko, ledwie się z nim zetknąwszy. Robi na niej niekorzystne wrażenie. Taki wniosek nie opiera się na czymś, co my nazywamy „rozsądkiem”. „Czy wiesz co o tym mężczyźnie?” „Masz jaki dowód, że to zły człowiek?” — można by jej zapytać. „Nie”. Nie ma żadnego. Po prostu ona go nie lubi. Na jej umyśle wywiera on niemiłe wrażenie. Mężczyzna jest skłonny do nazwania tego kobiecym dziwactwem.

Mężczyzna jest uzdolniony do działania na kamienistym polu życia; kobieta natomiast w lot chwyta poprawne konkluzje, jej bowiem zmysł wyczuwania prawdy przechodzi wszystko. Potrafi wywróżyć przyszłe losy przedsięwzięcia i przestrzec mężczyznę, komu ufać, a komu nie, tak samo jak bardzo kunsztowny przyrząd meteorologiczny będzie najczulszy na kaprysy powietrza i najszybciej da znać o nadchodzącej zmianie.

Kościół zawsze trzymał i dziś trzyma klucze mające kiedyś spoić to, co ludzie mienią nauką, w tym, co jest religią. Oko niewieście chwyciło skry tych prawd, przekręcanych, naginanych, nicowanych i nadużywanych nie wskutek jakiegoś mankamentu prawdy, lecz dla ślepoty oczu, które rozjaśnić jest prawdy tej zadaniem. Dlatego kobiety najwięcej i najwytrwalej oddawały się zawsze praktykom religijnym.

Kobieta znosi kłopoty z równiejszym umysłem niż mężczyzna, gdyż posiada większą zdolność do uzbrojenia w siłę odporną. Mężczyzna w kłopotach skłonny jest zrobić z kobiety powiernicę i złożyć na nią swą niedolę. Ta sama moc ducha czyni z niej najlepszą pielęgniarkę w słabości.

Gdy Napoleon I porzucił Józefinę (która była jego prawowitą żoną), a zaślubił Marię Luizę, szczęście go opuściło, gdyż przejął od księżniczki austriackiej obcy polot myśli. Ten go zaślepił, zamącił mu rozsądek, odciął go od przeznaczonego mu źródła natchnienia i mocy. Józefina przestrzegała go, by nie podejmował fatalnej wyprawy na Rosję; takie bowiem miał Napoleon zaufanie do zapatrywań Józefiny i jej przeczuć, że nieraz się do niej uciekał po rozwodzie. Jednak wpływ otoczenia nie pozwolił mu przejrzeć oczyma swej prawdziwej żony, jak dawniej. To jest właśnie klęska, jaką miał na myśli starożytny pisarz mówiąc: „Nie bądźcie nierówno złączeni jedni z drugimi”.

Dla siły, wrodzonej pewnemu szczególnemu mężczyźnie, może istnieć tylko jedno kobiece, jasnowidzące oko lub umysł, co go nauczy, jak i gdzie użyć tej siły; kobiece oko jest wybrane dla jednej tworzącej ręki męskiej i tylko dla tej ręki; skoro tych dwoje zejdzie się razem i działa razem, tam jest prawdziwe małżeństwo. Są oni dla siebie tak przeznaczeni, jak planeta dla słońca, wokoło którego się obraca. Za każdym większym ruchem lub przedsięwzięciem w historii świata stały przeważnie nieznane kobiety, które użyczały natchnień mężom tej epoki. Taką była pani Roland, która żyrondystów popchnęła ku żądaniu konstytucyjnego rządu dla Francji. Taką Izabela Hiszpańska, która wahającego się Ferdynanda skłoniła naleganiami do poparcia Kolumba, kiedy usiłował odkryć nowy świat, gdyż jej mówiło przeczucie, sięgające poza ciasne granice rozsądku, że musi istnieć.

Kobieta nie byłaby w stanie przyoblec w ciało lub wyrazić idei tak, jak to potrafi mężczyzna własną osobliwszą metodą. Lecz ona poddaje myśl zupełnie tak samo, jakby nam podano diament, a my byśmy mieli go oberżnąć i oszlifować, czego by kobieta nie potrafiła tak dobrze. Znajduje ona diament i dla swego prawdziwego towarzysza z rozkoszą zbiera diamenty pomysłów, haseł i przewodnich idei. Skoro wszakże zaprzęgnie się ją do roboty, tak jak by to sprzyjało chwilowej wygodzie mężczyzny, to wynajdzie glinę zamiast diamentów.

Każda niewiasta, która w godzinach samotności doprasza się odwrócenia tego, czemu nie jest w stanie przeszkodzić, szaleństwa i pożogi wojny, która z roku na rok zwraca się ku łagodniejszemu i bardziej ludzkiemu kierowaniu spraw, która pragnie, by zamaszysty i burzliwy duch mężczyzny wsparł się na delikatniejszych pobudkach, sprawuje ową silną, niewidzialną władzę, która w spokoju osiąga swój cel.

Mężczyźni, którzy w swych domach lub miejscach zajęć przebywają dużo w atmosferze niewieściej, otrzymują z niej siłę duchową darzącą ich życiem, energią i zdolnością do przedsiębiorstw. Niewiasty udzielają jej bezwiednie, a tamci bezwiednie ją otrzymują. Teraz nie zawsze wychodzi im takie użyczanie siły na dobre i nieraz mężczyzna wyzyskuje to bez uznania, doprowadzając ją do ruiny.

Skoro niektóre kobiety dostrzegą, że miłość ich i sympatia formalnie utrzymuje przy życiu mężczyzn, darząc ich zdrowiem i siłą, zaopatrując w energię, rozmach i plany, potrzebne do wykończenia dzieła, wówczas uruchamiają one siłę zdolną przekształcić całe życie mężczyzny. Stanie mu się naówczas jasnym, że niewiasta jest prawdziwym wspólnikiem jego przedsiębiorstwa i radością życia, nie zaś towarzyszem, gdy się nią posługuje, kiedy mu wygodnie, a pomija w innych razach.

Ta wszakże odmiana nie ujawni się hałasem i poruszeniem umysłu, nie odtrąbią jej heroldowie z trybuny, lub przygotuje się do ataku przeciw mężczyznom dawnego autoramentu, lecz… niepostrzeżenie prawie odmieni opinię. Wprawi w ruch siłę delikatną w działaniu, a której jednak surowszy element nie będzie w stanie się oprzeć. Będzie jak słońce roztapiające lodowiec.

Czy chemik odrzuciłby pierwiastek dotąd wzgardzany i zaniedbany, gdyby sprawdził, że jego zespolenie z innym czynnikiem już znanym wytworzy metal doskonały w spoistości, mocy i sprężystości, pięknie błyszczący i przydatniejszy niż wszystkie znane dzisiaj? Dla mężczyzny nie będzie to uznanie zależności od żywiołu niewieściego znaczyło jakiejś niższości, tak jak nią nie jest zależność ręki od oka.

W staraniach o zgłębienie tej prawdy nie można winić mężczyzny, że nie poznawał zasady, tak samo jak trudno dziecko, które dopiero przyszło do szkoły, strofować, że nie umie abecadła. Odkrycia nigdy nie przestaną wychodzić na jaw.

We wszelkich usiłowaniach doby dzisiejszej mężczyźnie jest właściwą dążność do gwałtownego szastania swymi siłami. W nauce, w polityce, w interesach, w sztuce pracuje, aż nie upadnie z wyczerpania. Bardzo często nie zważa na ponawiane upomnienia żony, aby spoczął i nabrał siły. Pod koniec traci zdolność spoczynku i nabrania nowych sił. Jego pielgrzymka na tym świecie wówczas dobiega końca.

Jednakże i kobieta w równej mierze zależy od mężczyzny. Nie może ona istnieć, nie ustępując swojej władzy mężczyźnie. Jej miłość i sympatia wymaga czegoś z drugiego pierwiastka, na którym by się mogła oprzeć. Skoro jej umysł nie jest skupiony na osobie, będzie się trzymał jakiegoś męskiego ideału.

Będą oni jedno drugiemu lekarzami, nauczycielami, a zawsze kochankami; a stopień miłości będzie następnego roku, następnego miesiąca, tygodnia lub jutra większym uniesieniem, zapamiętaniem i uciechą niż miłość dnia dzisiejszego. Miłość, która się nigdy nie znuży, która dziś jest zarówno czuła i troskliwa w tak zwanych drobnostkach, jak wówczas, kiedy dziewosłęby były hasłem dnia.

Tak jak w miłości — istnieje kapłaństwo na wszystkich polach ducha ludzkiego. Czy to w poezji, czy w naukach, wśród mężów stanu, czy też wśród szermierek ruchu kobiecego, w sztuce lub w wynalazkach, w ogóle wszędzie tam, gdzie w królestwie duchowym coś przyświeca, nie tracąc blasku, użycza trwałego szczęścia. Wszyscy mężczyźni i kobiety, którzy mogą coś uczynić lepszym, niż dotąd bywało, a przez to udzielić życiu więcej trwałej jasności i szczęścia, czy to będą lekarze, nauczyciele, aktorzy, artyści czy wynalazcy, oni wszyscy są kapłanami swego powołania.

Szczególny rozsądek i przeczucie kobiety są jeszcze w pogardzie, jakkolwiek ta pogarda stopniowo ustępuje. Kobiety same, przejmując od mężczyzn i od siebie samych myśl o własnej niższości, uważają się za niższe, a przez to utwierdzają mężczyzn w tym, że je mało cenią. Kto je uważa za niższe, będzie przez ten czas sam niższy. Jednak taki stan rzeczy nie może się utrzymać. Nie może trwać dlatego, że myśl okazała się błędną. Każda niewiasta, choćby nie wiem jak prosta i mało znacząca, nosi w umyśle zaród cudowny swego wyższego przeczucia lub władzy przewidywania prawdy.

Tylko święty ogień prawdy jest wiecznie trwały i ustawicznie przyciąga ku sobie coraz więcej boskiego płomienia. Będzie on świecił coraz to jaśniej i jaśniej. Wypala się on, oczyszczając z żużli, jakie go chwilami zasłaniają.

W obecnym trybie życia nasze siły ustawicznie się nam wymykają, jakimi wszakże drogami, nie możemy dostrzec.

Tu potrzebna jest wyższa ekonomia od tej, która dotyczy pieniędzy. Gdy raz już poznamy tę ekonomię, to będzie możliwym zatamować te upływy i zaoszczędzić siły. Wynikiem tego będzie bezustanny przyrost cielesnej i duchowej mocy, który ma nie tylko wartość pieniądza, ale cenę ponad wszelki majątek, gdyż przyniesie jako jeden z wyników długość życia, o jakiej by się ludzie dzisiaj nie odważyli pomyśleć.

W tej cudownej ekonomii, której nikt z naszej rasy dotąd nie spostrzegł, każda czynność, czy to samego umysłu, czy ducha działającego na ciało, będzie źródłem odnowienia siły i jej przyrostem. Nasze przechadzanie się, nasza praca fizyczna w domu lub w polu, nasza wprawa umysłowa lub sztuka sprawi nam uciechę, zostawiając po sobie przyrost siły. Uzdolnią nas one do podejmowania chętnie wysiłków ducha i ciała przez czas o wiele dłuższy, niż to jest dziś możliwe, dopóki nie zaczniemy w każdym wysiłku zyskiwać więcej, niż zużywamy.

Jedną wielką przyczyną dzisiejszego trwonienia sił jest nieumiarkowanie ducha i pewien stan niecierpliwości. Każdy ruch, choćby najmniejszego mięśnia, zużywa myśl i siłę, zarówno przy zginaniu palca, drgnieniu powieki, jak i ledwie uchwytnym poruszeniu którego bądź członka. Jest to odwiecznym prawem, iż taka siła powinna być zużytą ku naszemu największemu szczęściu; jeśli dzieje się inaczej, rodzi przykrość i do pewnego stopnia niepokój. Każde cierpienie jest wskazówką natury, iż nasze siły poszły na marne.

Przypuśćmy, iż mamy automat, poruszany pewną siłą, sporządzony za bardzo pokaźną sumę, który by zapinał i rozpinał ubranie, odwracał kartki przez nas zapisane, maczał pióro w atramencie, jednym słowem spełniał cały szereg czynności, jakie każdy musi spełniać za siebie bez względu na to, ile służby stoi pod jego rozkazami.

Gdyby opał lub jakakolwiek siła, poruszająca tę maszynę, kosztowała dolara za funt lub kwadrans, czyż nie bylibyśmy oględni w jej używaniu? Czy nie zastanowilibyśmy się chwilę, zanimbyśmy ją w ruch wprawili, czy działanie, jakie ma wykonać, usprawiedliwi ilość zużytej siły? Czy używając tego automatu domowego, zużywalibyśmy poruszającą go siłę w sposób szarpiący, spazmatyczny, tudzież w ilości nie odpowiadającej żądanej usłudze, aby w ten sposób zniszczyć i popsuć maszynerię? Zupełnie tak samo możemy zużyć znacznie większy zasób siły, niż jest koniecznym, skoro używamy naszych ciał szarpiąc arkuszem papieru, otwierając okno, zdejmując sukienkę z wieszadła albo przenosząc jakiś mały przedmiot przez pokój. Jeśli ten sposób stosujemy do setek tak zwanych drobiazgowych czynności, jakie co dzień musimy spełniać, to ustawicznie zużywamy zapas naszej siły, nie otrzymując natomiast zapasu świeżego. Te bezustanne niedobory przynoszą niemoc, chorobę, a wreszcie zamieranie.

Policz, jeśli możesz, niezliczone ruchy swego ciała, wykonane w ciągu pierwszej godziny po wstaniu, a wymagające nakładu siły, a prócz tego rozważ, że wykonanie każdego z tych ruchów musi poprzedzić myśl wymagająca takiego samego nakładu. Twoje ciało przedstawia ten automat. Siłę zużytą przy podnoszeniu pióra nabywamy z odwiecznego skarbca. Za pieniądze nie można jej dostać. Wychodzi ona poza skalę wartości kupieckich. Jej uświęconej wartości nie zmniejsza rodzaj czynności, jaką spełniamy.

W wyższej ekonomii przyszłości będzie ta siła co do nakładu tak uporządkowana, że przyniesie więcej; tak samo jak umieszczając dolara w przedsiębiorstwie oczekujesz, że on ci więcej przyniesie. Taki wynik pochodzi ze spokojnego stanu, w jakim spełniamy każdą czynność. O wiele więcej siły trwonimy wskutek niecierpliwości przy drobnych niż przy wielkich czynnościach. Możemy szarpnąć się, by pochwycić nożyczki, które spadły na ziemię, i przy tej odruchowej, niecierpliwej czynności może z nas ujść siła, wystarczająca do podniesienia pięćdziesięciu funtów. Gdy wszakże mamy podnieść znaczny ciężar, wówczas dajemy sobie więcej czasu do ześrodkowania w tym naszej siły. Wzmagamy stopniowo naszą siłę w miarę oporu ciężaru.

Gdy się nauczymy prawdziwie oceniać naszą siłę, przekonamy się, że wszystkie czynności życia codziennego są w równej mierze ważne. Siła, jakiej potrzebujemy do zapięcia ubrania, kosztuje tak samo jak ta, której używamy, wygłaszając mowę. Jeśli zbywamy jaką czynność, przejmujemy się lekceważącym tokiem myśli przy wszystkich czynnościach, choćbyśmy je za nie wiem jak ważne poczytywali. Takie bezustanne odpływy siły powodują stan umysłu, w którym z nadzwyczajną trudnością zdołamy ześrodkować myśl na czynności danej minuty. W takiej chwili interes może tyczyć się naszkicowania umowy, gdzie rozporządza się wieloma tysiącami dolarów. Nie powinny w niej być żadne usterki. Jednakże stan niedbalstwa i pośpiechu zmierza ku temu, że usterki są we wszystkim, co robimy. Sprowadza on wędrówkę myśli, nieprzytomność umysłu oraz brak taktu i znalezienia. Jest to znów stan bardzo daleki od powodzenia. Gdy przejdzie w nałóg, to sprawia, że przerzucamy się ciągle, tracimy na tym i zapominamy wszystko. Stawiamy przedmiot, którego używaliśmy, ale gdzie, nie wiemy i szukamy go po całym pokoju. Wychodząc na ulicę, spostrzegamy, żeśmy zapomnieli parasolki, sakiewki lub klucza. Naglimy, chociaż nie ma żadnego powodu, ten bowiem stan umysłu łączy nasz umysł z na wpół pijanym, na pół szalonym tokiem myślowym, działającym na tysiące i przez owe tysiące urosłym w siłę i objętość, w którym każda osoba służy jako myślowa bateria elektryczna do wysyłania swego stanu umysłu w tamten osobliwy okrąg myśli. W takim stanie umysłu będąc, idziemy do sklepów i kupujemy bez opamiętania, kupujemy to, czego nie potrzebujemy i w domu użyć nie możemy.

Gdy podnosimy rękę do czesania lub napisania jednego wyrazu, to czyniąc to, czerpiemy siłę z odwiecznego źródła. Siła ta nie pochodzi z ciała. Gdy jednak spełniając te czynności domagamy się, by odrobina z tak przyciągniętej siły pozostała, to naonczas ustawicznie odkładamy jakby do banku nadwyżki siły na naszą korzyść. Z czasem możemy dojść do takiej wprawy, iż podjęcie nożyczek lub papieru z ziemi złączone będzie z coraz większą przyjemnością w poruszaniu mięśnia, jak też z zadowoleniem, iż ta czynność oddała nam swój malutki zasób mocy. W każdym ruchu naszym zaoszczędzimy siły do dalszego wysiłku, a jako pierwszy dorobek przespacerujemy zwykłe dwie mile dziennie krokiem elastycznym, z korzyścią i zadowoleniem. Naszym boiskiem może być po części nasz pokój, a gimnastyka może poczynać się pierwszym ruchem, wykonanym przy rannym wstawaniu, a kończyć ostatnim, jaki czynimy kładąc się wieczorem. Taki zysk przynosi również jasność umysłu, bystrość i trafniejszy sąd; siła bowiem promieniuje w każdy zakątek ciała i umysłu i ma różne inne zastosowania poza obrębem mięśni.

To właśnie na wpół szalone okurzanie kątów, spazmatyczne zamiatanie, niecierpliwe chwytanie lub spychanie z drogi niespodziewanych przeszkód w mieszkaniu, wybieganie na schody i zbieganie do piwnicy przyczynia się do wyczerpania sił tylu kobiet. To nie praca i zajęcia wyczerpują. To tylko wskutek owego stanu umysłu, w którym żyją bezustannie, staje się tak wiele z nich starymi i zrujnowanymi. Sprowadza ten stan usposobienie, w którym niejedna zrobi przy myciu talerzy dziesięć razy więcej kroków, niż potrzeba, albowiem trwonienie sił tych sprowadza utratę sądu, brak przewidywania i upadek gospodarki w życiu codziennym. Po uciążliwym wdrapaniu się na szczyt góry pozostaje już nam mało siły na podziwianie krajobrazu, choćby on był nie wiem jak czarujący.

Tu niejeden mógłby zarzucić: „No to chyba nie załatwiłbym połowy moich interesów, gdybym chciał pójść tą drogą, jaką pan wskazujesz”. Może i nie. Ale przez sposób, w jaki pan albo ja pracujemy, roniąc siłę, na jedno to wyjdzie, tylko że na pewno sprowadzi osłabienie i zanik siły.

Niech będzie twym hasłem: „Będę zawsze starał się odrodzić w każdej czynności”; „zawsze będę pewny siebie i stateczny”. Niech taki napis widnieje w miejscu, na które spoglądasz budząc się. Niejedna kobieta popada w drażliwy tok myśli na cały dzień wskutek spieczenia palca lub wywrócenia maszynki z kawą, gdy gotowała śniadanie. To dlatego, bo „tylko prędko” stało jej ciągle przed oczyma. Skoro jednak dostaliśmy się w prąd wyższej ekonomii, wtedy zamiast troski przy każdej czynności uczujemy do niej zamiłowanie. Skoro zaś upodobamy sobie dokładne spełnianie wszelkich czynności, to nie będziemy w naszych czynach czuli żadnego ciężaru.

Artysta, literat, wszyscy pracownicy w jakimkolwiek zawodzie, który ich zajmuje i pochłania, czasem się niecierpliwią, pragnąc zobaczyć swoje dzieło urzeczywistnione. Budzi to w nich niezmierną ciekawość i daje im bodźca, aby jak najprędzej celu dopiąć. Wszelkie inne potrzeby chwilowe i konieczności życia zawadzają. Ubieranie odbywa się piąte przez dziesiąte, śniadanie, jak się uda, każda inna czynność, jak się trafi. Skutek jest ten, że gdy się weźmie do ręki pióro, ołówek, pędzel lub inne narzędzie, uczuwa się brak natchnienia i zręczności do roboty. Czemu? Gdyż artysta zniszczył swą moc stanem, w jaki popadł przed rozpoczęciem pracy. Gospodarka sił naszych poczyna się bardzo daleko u dołu, niejako od ABC życia. Oto kamienie węgielne, które bardzo wielu, choć chcą budować, nieświadomie pomija lub z pogardą odrzuca. Prawda, iż ludzie wielkiej mocy ducha byli niedbali i roztargnieni w małych czynnościach życia, a jednak zdziałali to, co nazywamy wielkimi rzeczami. Gdyby oszczędzali swe siły, byliby zdziałali o wiele więcej. Bezustanne odpływy siły zwątliły ich ciała, rzucały ich na łoża boleści i sprawiały, że w końcu ich ciała stały się niesposobnymi narzędziami ducha w uchwytnym królestwie zjawisk.

Płuca, serce i żołądek, krążenie i wszelkie inne funkcje działają zgodnie z panującym trybem umysłu. Jeśli żyjemy nagłym trybem życia, owe funkcje również gonią jedna drugą. Skoro nie chcemy sobie dać czasu, aby spełniać czynności dokładnie, to i żołądek nie będzie pracował dokładnie. A wszystkie inne narządy działać będą zgodnie z żołądkiem. Trwonienie siły rodzi niecierpliwość; toteż oddychanie osoby niecierpliwej bywa krótkie, ciężkie, dorywcze. Nałogowo niecierpliwy człowiek nie umie zdrowo oddychać.

Istnieje wszakże oddech duszy tak dobrze jak fizyczny. Skoro nasze umysły znajdą się w prądzie wyższej ekonomii, będą udzielać ciału pewnego życia. To życie wchłaniamy każdym oddechem, który skutkiem tego przejdzie w rytm głęboki, miarowy, spokojny.

Życie takie nie idzie od ziemi, lecz z dziedzin duchowych. Ono zstępuje w miarę naszego wznoszenia się.

Nienawiść jest najdzikszym wyuzdaniem w życiu naszej siły. Czegoś nienawidzić szkodzi ciału w okrutny sposób. Jednak czyż nie jest słusznym nienawidzić zła, niesprawiedliwości, ucisku? Nie jest to kwestia słuszności lub krzywdy, gdyż one mierzą się wedle ogólnych zasad.

To kwestia usposobienia, czyli stanu umysłu, który może sprowadzić dobre lub złe wyniki. Widzieć w czymś niedoskonałość i być w ciągłej sprzeczności ze zwyczajami, nawyknieniami i prawami ludzi znaczy wypełnić organizm pierwiastkiem rozkładowym. Ludzie nienawidzą się aż do choroby i śmierci, przez to, co nazywają „dobrą sprawą”. Głośny mówca zionąc szyderstwem i napaścią przeciw ciemięzcy niekiedy przedwcześnie zstępuje do grobu. Dostaje się w krąg myśli nienawistnych, zwróconych przeciw pewnemu szczególnemu wrogowi. Niełatwo jest się zeń wydostać, bywa on na kształt miecza, który i tego przebija, co go używa.

W ekonomii wyższej zachowamy wszelką siłę, gdyż nie będziemy mieli czego nienawidzić. Będziemy dostrzegali tylko dobre w ludziach i w przyrodzie. Widzieć tylko dobre znaczy wysłać znaczną siłę do zdziałania więcej dobrego. Zdumiemy się zobaczywszy, ile piękności, ładu i proporcji może istnieć we wszechświecie.

Ludzkie prawo i zwyczaj powiada, że musimy zwalczać zło. Skoro jednak wszczynamy walkę, w myśli spotykamy przeciwnika. W naszym trybie zajęć jedna część społeczeństwa trwa w bezustannej wojnie przeciwko drugiej części w celu zgnębienia pewnego zła. Twarde i cierpkie słowa są ciągle na ustach. Donosy i potępienia spadają gromem z mównic i trybun. Rozjątrzenie opanowało obie strony. Będąc w usposobieniu, w którym rzeczy uważane za nieodzowne do spełnienia ukazują się jedna za drugą, w nieskończonym szeregu, musimy bystro się zastanowić, które z nich są dla naszego dobra niezbędne i korzystne.

Siły nasze zużywamy w każdej myśli, w każdym planie wielkim czy małym. Dajmy na to, że w pokoju widzimy półkę, którą trzeba odkurzyć, toaletę, którą trzeba naprawić, szufladę, której zawartość jest w nieładzie. Zamiar zaprowadzenia porządku, chociaż go nie wykonujemy, zużywa nieco naszej siły. Jeśli na te nie zrobione rzeczy patrzymy z dziesięć razy dziennie, postanawiając je wykonać, zużywamy każdym razem cokolwiek naszej siły.

W końcu widok nie zrobionych rzeczy staje się nam nieznośny; to dlatego, ponieważ umysł zmęczył się, wlokąc te małe ciężary. Zużywamy naszą siłę właśnie w tym stopniu, jakbyśmy je byli wykonali. A nawet zużywamy więcej. Każdym razem, gdy widzimy nie wykonaną robotę, wzmaga się nasze podrażnienie.

Sympatia lub miłość, niestosownie odczuwana, ogałaca nas z siły. Gdy darzysz miłością lub sympatią jakąś osobę, której myśli są niższe od twoich, udzielasz jej bardziej cennego pierwiastka, nie dostając w zamian pierwiastka równej wartości. Zasada życia wymaga, by ludzie, żyjący ze sobą we wspólności, wymieniali nawzajem tylko myśli równej wartości. Stajemy się formalnie częściami umysłu, do których nas ciągnie najbardziej. Być duchowo złączonym z pewną osobą nie jest bynajmniej frazesem. Związek to istotny, daleko bardziej oczywisty i bliski niż przechadzanie się ręka w rękę. Skoro łączy cię bliska sympatia z jakimś niższym umysłem, skłonnym do zawiści lub nagłości, to będziesz od takiego umysłu przejmował nienawiść, pośpiech lub inną jaką przywarę, a z tymi usposobieniami cielesne niedomogi, jakie tamte sprowadzają.

Mozoły i zgryzota ogromnie wyczerpują siłę. Jednak urodziliśmy się z pierwiastkami trudów i zmartwień, tkwiących w nas samych, a przeto w dalszym ciągu będziemy się martwili lub dręczyli kłopotami jutra, które mogą się wcale nie przydarzyć. Tak długo, aż wskutek pożądania wszystkie te niższe myśli powyganiamy, zastępując je wyższym prądem umysłu.

Duch i siła są na to, by dawały przyjemność i trwałą korzyść. Taki prąd myśli wytworzy z czasem nowego mężczyznę i nową kobietę, widzących we wszystkich rzeczach źródła dobrego.

Porzucić od razu dawne nałogi jest niepodobieństwem. Przyzwyczajenie do wieloletnich, szarpiących, spazmatycznych wysiłków wymaga wiele czasu do przemiany na bardziej spokojny nastrój, który przyjmuje i rozdziela siłę. Niestosowne towarzystwa nie mogą być przerwane natychmiast, choćbyśmy nawet zauważyli, ile naszej siły one rujnują. Nasze umysły, skłonne do zawiści, gwałtownych uprzedzeń lub zazdroszczenia drugim, nie mogą ulec przemianie w ciągu jednego dnia.

Byłoby to niesłusznym powiedzieć sobie: „Muszę poprawić to niespokojne usposobienie zaraz, dziś”. Wysiłek nasz w tym kierunku byłby sztuczny i wymuszony. Wywołałby stan mniej więcej podobny do tego, jaki czasem widzimy u ludzi, małpujących zwyczaje i zachowanie się drugich. Takie usposobienia są nienaturalne i niezdrowe.

Niektóre dawne przysłowia zachwalają ideę, że pilność wiedzie do majątku. Tysiące ludzi jest pracowitych i biednych całe życie. Sęk w tym, dokąd i na co skierujemy naszą pilność. Pracowitość z małym rozsądkiem rąbie drzewa i zgarnia węgle po koniec żywota; pilność z większą dawką rozsądku kupuje pewien obszar lasu, najmuje drwali i przewoźników, nadzoruje ich pilnie i sprzedaje go z ładnym zyskiem. Samo tylko oszczędzanie również nie przyniesie majątku. Tysiące odkładają i sknerzą, wyrzekają się najpotrzebniejszych rzeczy, aby tylko uciułać zaoszczędzone grosze, i są biedakami przez całe życie. Nazywają to oszczędnością iść milę piechotą, by nie wydać kilkunastu centów na dorożkę. Tak postępując, zużywają tyle siły i wytrwałości, że ta, stosownie użyta, przyniosłaby 10 dolarów zysku. Trapią swe ciała, odmawiając im pożywnego pokarmu, żyją jak najtaniej i sypiają w zimnych i wilgotnych pokojach, by tylko nie wydać większej sumy; za to nabawiają się choroby i kalectwa. To nie jest prawdziwa ekonomia.

To jest gorsze niż ostatnia rozrzutność, ta bowiem może sprawić choć chwilową przyjemność. Taki system przynosi tylko cierpienie i same tylko przykrości, a dorabiamy się nim tylko samych strat. Setki — jak nie tysiące — z tej klasy ludzi padają ofiarą rycerzy przemysłu.

Starannie przechowywaną gotówkę lokują w kopalni, która wkrótce należeć będzie do przeszłości, zostanie im się tylko złotem obramowany prospekt. Zniknie w jakimś przedsiębiorstwie uszlachetniania dzikich kotów, w budowie kolei, której pierwsi akcjonariusze nie dostaną nigdy centa ze swych pieniędzy, wreszcie w różnych śliskich projektach obiecujących wielkie i niezawodne korzyści, lecz ponawiających regularnie wezwania do dalszych wkładów dla zabezpieczenia tego, co już włożono.

Czy „wcześnie do łóżka i wcześnie z łóżka” daje ludziom zdrowie? Kto najranniej wstaje, pracuje najwięcej godzin. Czy jednak najwcześniej spać chodzi? Tysiące tysięcy ubogich idą do pracy o brzasku mroźnego zimowego poranku, gdy tymczasem ci, którzy sprawdzają finanse świata, wstają o ósmej, śniadają o dziewiątej, idą do zajęcia o dziesiątej, porzucają je o trzeciej lub czwartej po południu, a wypoczywają nieraz do północy. I zaiste nie kontrolowaliby ci ludzie tak dobrze finansów światowych, gdyby nie dawali tyle wygody i spoczynku ciału, temu narzędziu ducha, właśnie w tym celu, by tworzyć i używać mocy tego ducha. Tak widzimy, że starodawne, przeżyte reguły osiągania bogactwa nie wytrzymują krytyki. Są one tylko wtedy prawdziwe, gdy się je stosuje z zastrzeżeniami, i wyglądają jak resztki istotnej, duchowej zasady stopniowania bogactwa.

Można je uzyskać nie tylko własną pracą, ale i przez korzystne znajomości.

Siła, czyli myśl, idąca ku nam od innych osób, jest prądem równie rzeczywistym, jak powietrzny albo elektryczny, a siła ta oddziałuje na ciebie w dobrym lub złym. Jeśli umysł pewnej osoby jest bogatszy od twego, jeśli ta osoba ma więcej zmysłu przewidywania, lepiej ocenia charakter lub pobudki, jest zręczniejsza w projektach i energiczniejsza w wykonaniu, to jej myśl potrafi ożywić twojego ducha i natchnąć go siłą. Co wzmacnia ducha, pokrzepia też i ciało, a gdyby twoja myśl była niższą, gdybyś myśląc o takiej osobie nie zdołał jej oddać pierwiastka odpowiedniej wartości i siły, otrzymujesz więcej niż udzielasz. Odżywiasz się pierwiastkiem bogatszym, a zwracasz uboższy. Jednakże, w uboższy pierwiastek zaopatrzony, możesz sobie przywłaszczyć lub wchłonąć w siebie tylko drobną część tego, co dąży ku tobie. Reszta przepada. Jeśli się myśl twoja jakością równa z czyjąś inną, udzielicie jedno drugiemu wzajemnej mocy. Oto sprawiedliwa odpłata, a zarazem rzetelny przebieg interesu.

Jest to wielkim przewinieniem, jeśli kto udziela takiego pomysłu, nie oczekując i nie wymagając słusznego odwzajemnienia, jak również, gdy ktoś inny go przyjmuje. Jednak działanie tego mało znanego prawa rodzi ubóstwo i tysiące tysięcy biedaków i ułomnych na wszystkich szczeblach społecznych.

Dziś niejeden człowiek majętny, którego siła umysłu, dobrze skierowana, zyskałaby dochody i majątek, marnuje ją dla jakieś osoby, która oddaje niemoc i rozprasza, co jej udzielono. Ta sama siła lub pomysł rozsądniej pokierowany stworzyłby idee, te zaś, użyte właściwie, zawsze mogą być zamienione na pieniądze. Najlepsza bowiem i najświeższa idea jest mocniejsza aniżeli wszystkie banki i przywileje świata.

Zazwyczaj nie skupiamy sił naszych na każdej czynności tak, iż podziwiając wymowę i grę uczuć artysty dramatycznego albo finezję tancerki, która porywa wdziękiem, stracimy znaczną część wrażeń przez nieświadome odloty myśli, będących w stanie roztargnienia.

Niejeden słynny mówca lub aktor doszedłby do znacznie większej potęgi swego osobliwszego talentu, gdyby nauczył się skupiać we wszystkich czynnościach. Wtedy żyłby i dłużej; cieszyłby się lepszym zdrowiem; nie używałby jakiegoś sztucznego bodźca lub środka dla chwilowego zastąpienia siły, którą zmarnował; tylko z wyczerpania bowiem rodzi się pociąg do trunków. Drzewo może wyrosnąć i dźwignąć kamień młyński razem ze sobą. Byłoby o wiele kształtniejsze bez kamienia. Potężny umysł może jaśnieć pomimo swego kamienia młyńskiego, jednak siły, przeznaczonej do dźwigania kamienia, można by użyć do lepszego celu gdzie indziej.

Gdy jakość naszej myśli jest najwyszukańsza, myśl pełna wyobraźni, rzutkości, daru odkrywania i wydajności, wtedy posiadamy więcej siły, której użyć możemy w jakimkolwiek bądź celu, dla ciała lub ducha. Lecz im większa potęga, tym delikatniejszy i bardziej ulotny do utrzymania jest ów pierwiastek, czyli jego układ, tak samo jak trudno jest utrzymać niektóre połączenia wybuchowe. Z tej przyczyny często się zdarza, że najwyższy stopień inteligencji jest fizycznie nikły. Moc swoją trwoni przez niecierpliwość w różnych postaciach. Wyższe umysły nieraz wydają takie mnóstwo siły w napadzie drażliwości, że chyba półgłówek mógłby podobnie postąpić w takim wypadku.

Pod względem jakości siły jeden umysł można porównać z prochem strzelniczym, drugi z dynamitem. Pół szczypty ostatniego ma tę samą siłę rozsadzającą, jaką zawiera pół funta prochu; zatem jednego umysłu należy troskliwiej strzec niż drugiego.