Ten utwór utwór jest dostępny na licencji Creative Commons.
+ + Ukryj menu + + Powrót do opisu + + Pokaż menu + +

Nota edytorska

Jak sam Autor pisze w przedsłowiu dramat ten jest mitem, a nawet Mitem. Jest to stwierdzenie w pełni uzasadnione, nie tylko z tego powodu, że uzupełnia braki naszego dziedzictwa w zakresie dawnych podań zakorzeniających nas w historii Kosmosu, ale głównie dlatego, że niesie on uniwersalistyczne treści dające orientację w świecie natury, kultury i cywilizacji niezależnie od ich aktualnych przejawów. W warstwie fabularnej sztuki można znaleźć odniesienia do faktów i osób z czasu pisania książki (1937-1938) niemniej jednak dzisiejszy czytelnik może bez trudu powiązać fabułę z faktami tak odmiennej epoki jaką jest dzisiejsza Polska i dzisiejsza cywilizacja.

Wielkapłan Ciuł to oczywiście aluzja do prezydenta Mościckiego - prezydenci się zmieniają, zmieniają się orientacje polityczne w ramach których oni funkcjonują, ale czyż rola jaką pełnią nie przypomina trochę dramatis personae? Smok jest bardzo czytelny - to mit lęku. Lęk jest obecny i dzisiaj, jest też często intencjonalnie wzbudzany i podtrzymywany. Mechanizm manipulowania lękiem przedstawiony w Kraku... nie zmienił się - Smok żyje nadal. Więzienie w "złotej klatce" na Skałce najbardziej wartościowej młodzieży, po to by ją zniszczyć, to dzisiejszy "wyścig szczurów", dający chwilowe złudzenie szczęścia w zakłamanej tożsamości za cenę odczłowieczenia i wypalenia, kiedy to przychodzi świadomość, że "wyścig" bezpowrotnie zabrał szansę na prawdziwie ludzkie życie osobiste i użyteczność dla życia społecznego.

Tak można dekodować całą treść książki oraz znajdować głębię i aktualność jej przesłania, a właśnie tego oczekujemy od Mitu - mitu który nie jest bajką tylko, a drogowskazem w kreowaniu dziejów. Fakt, że treści tego mitu nie otrzymaliśmy od gubiących się w tysiącleciach dziejów naszych przodków, a od artysty żyjącego jeszcze we współczesnych nam czasach świadczy o sile wyobraźni i ogromnej wrażliwości jego twórcy. Były one w stanie zastąpić wielowiekowe doświadczenia ludzi. A może jest tak, jak Szukalski sam pisze, że te doświadczenia mimo nieobecności ich w pamięci przechowywane są gdzieś w głębszych pokładach duszy, i wystarczy tylko zdobywać się na wysiłek docierania do tych skarbów, a staną się nieustającym źródłem mądrości? Szukalski zresztą wskazuje drogę jak to czynić. Jemu się udało - może więc warto pójść taką drogą.

Szukalski rozumiał tu dobrze rolę artysty - wyrażania syntezy odczuć dotyczących kluczowych zagadnień egzystencji, dlatego też w jego życiu i twórczości jest tyle sprzeciwu wobec modnych (głównie importowanych) manier artystycznych, które bardziej są płytkim racjonalizmem niż wrażliwą i przeżywającą ważkie problemy swojego czasu sztuką. Pod tym względem Krak syn Ludoli jest tekstem ważniejszym niż bezpośrednie wypowiedzi autora na temat sztuki. Krak... bowiem zawiera tak samo ostre spojrzenie na konflikt pustych zesztywniałych form (reprezentowanych przez Starczyn), z czerpiącymi natchnienie z życia (Młodymi) co i publicystyczne wypowiedzi Autora, jednak jego dzieło literackie jest odporne na przemijanie epoki i dziś może stanowić inspirację oraz przykład jak można napięcia emocjonalne fundowane nam przez rzeczywistość wydobywać z zakamarków duszy i ukazywać jako czytelne dzieło sztuki.

* Szukalski zmarł w roku 1987, a ostatni Szczepowiec - Stanisław Frączek w 2006.

Wraz ze śmiercią ostatniego artysty ze Szczepu Rogate Serce* (grupy artystycznej prowadzonej przez Szukalskiego), nieuchronnie przechodzi ona do historii. Jednocześnie jednakże rośnie zainteresowanie mistrzem Twórcowni i przesłaniem jakie nam pozostawił. Ten wzrost zainteresowania można mierzyć nie tylko liczbą publikacji na temat Szukalskiego, ale i poszerzającymi się kręgami znających i ceniących jego sztukę. Także i wydanie dopracowywanego przez wiele lat przez Autora tekstu niniejszej książki wychodzi na przeciw temu zainteresowaniu.

W tekście książki uwzględniono liczne poprawki i zmiany, które autor nanosił na egzemplarzu z pierwszego wydania. W zasadzie od momentu wydania Kraka w r. 1938 do końca życia pracował nad wydaniem drugim. Niewiele jest stron, na których nie dokonał poprawek czy dopisków. Dodał też cały nowy wątek Wybłędy, nieobecny w pierwszym wydaniu. Jest to efekt lat spędzonych na emigracji w Stanach Zjednoczonych, gdzie doznał cierpień duszy funkcjonującej w oderwaniu od środowiska kulturowego, którego jest produktem. Usunął Autor natomiast wątek Rolanda - przybysza z Zachodu mieszkającego na naszej ziemi, ale nie potrafiącego zintegrować się z naszą kulturą. Czy usunął słusznie - nie wiem; podobne problemy mogą stać się u nas znowu aktualne (są już wszak aktualne w Europie zachodniej borykającej się z azjatyckimi i afrykańskimi imigrantami). Zgodnie jednak z wolą Autora wątku Rolanda w drugim wydaniu nie ma.

Styl ten zresztą, a także neologizmy wykreowane na użytek książki, to dodatkowy jej walor, który pieczołowicie zachowano przy ujednolicaniu ortografii. Szukalski pisał Kraka w roku 1937, czyli bezpośrednio po reformie ortografii z roku 1936. Tekst pierwszego wydania jest mieszanką starych i nowych form. W tym wydaniu ortografia jest nowa, z dokładnością do zachowania wyżej wspomnianych form archaizacji.

Jednym słowem książce starano się nadać formę zbliżoną do pierwszego wydania, przyjazną dla Czytelnika i najbardziej szlachetną, jak zresztą wymaga tego wspomaganie formą treści dzieła.

Wrocław, lipiec 2007.
Zdzisław Słowiński